Cuộc hạnh ngộ định mệnh tạo nên những tác phổ quý giá

Phạm Duy là “cây đại thụ” của văn nghệ Sài Gòn trước 1975 và là “ngôi sao sáng” của nền tân nhạc Việt Nam kể từ khi nó được hình thành. Ông nổi tiếng với tài sáng tác và phổ nhạc cho thơ. Bằng những nốt nhạc thiên tài, ông từng được ví như “phù thủy âm nhạc” có thể “phù phép” cho những bài thơ vô danh và nâng bổng tên tuổi của những thi sĩ còn tương đối lạ lẫm với công chúng. Và Phạm Thiên Thư là một minh chứng rõ nét. Nhờ Phạm Duy phổ nhạc “Ngày xưa Hoàng Thị”, “Em lễ chùa này”… mà tên tuổi của Phạm Thiên Thư bay cao, bay xa hơn. 

Vào đầu thập niên 1970, Phạm Duy cũng chính là người có công lớn trong việc đưa tên tuổi thi sĩ Nguyễn Tất Nhiên đến gần với những công chúng yêu thơ, yêu nhạc bằng bộ “tam khúc”: Thà như giọt mưa, Em hiền như ma soeur và Hai năm tình lận đận.  Trong đó “Thà như giọt mưa” là ca khúc nổi tiếng hơn cả. Cho đến nay, nó vẫn được phổ biến rộng rãi, sống mãi trong tâm trí nhiều thế hệ nghe nhạc. 

Trong hồi ký của mình, Phạm Duy viết: “Đi qua đời tôi có khá nhiều thi nhân thuộc nhiều thế hệ, đa số đều như tôi, đều khá hồn nhiên, nghĩa là có tí máu điên. Nhưng trong làng thơ Việt Nam, có ba nhà thơ hồn nhiên nhất, đó là Nguyễn Ngu Í, Bùi Giáng và Nguyễn Tất Nhiên…”.

Trong số đó, cuộc gặp gỡ giữa âm nhạc của Phạm Duy và thơ của Nguyễn Tất Nhiên là một trong những cuộc hạnh ngộ định mệnh mang đến cho văn nghệ Việt Nam những tác phẩm quy giá. 

Chia sẻ về cuộc hạnh ngộ này, sinh thời nhạc sĩ Phạm Duy có viết: “Tôi gặp Nguyễn Tất Nhiên trong bầu không khí thơ ở miền Nam hơi nặng nề vào lúc đó, đầy rẫy những bài thơ chủ đề về thời cuộc… thì thơ của chàng thư sinh mới 17 tuổi này là thơ phi chính trị… Thơ hồn nhiên, rất ngộ nghĩnh, theo tôi, nếu đem phổ nhạc cũng sẽ rất hợp với giọng ca trẻ trung của Duy Quang trong ban nhạc gia đình là ban The Dreamers mà tôi đang cần lăng-xê”.

Một trong những bài hát đầu tiên của Duy Quang hát nhạc tình ca sinh viên của ông bố Phạm Duy có lẽ là “Thà như giọt mưa” được phổ nhạc từ bài thơ “Khúc tình buồn” của thi sĩ Nguyễn Tất Nhiên. Ca khúc này hầu như ngày nào cũng được phát trên Đài phát thanh Sài Gòn thập niên 1970 và được giới học sinh, sinh viên đặc biệt yêu thích.

Trong lịch sử âm nhạc, làm nhạc phổ thơ không dễ, nhạc phổ thơ mà làm cho hay, cho vừa vặn, để nhạc không lấn át thơ, thơ cũng không gượng ép bởi nhạc thì khó vô cùng. Nhưng, với Phạm Duy khó cỡ nào cũng có cách giải quyết. Vì ông tìm ra sự đồng điệu trong cung nhạc của mình với vần thơ của các thi sĩ.

Ẩn sâu trong những ngôn từ táo bạo, ngông nghênh của Nguyễn Tất Nhiên, lẩn khuất đâu đó vẫn có chút “âm tính” mềm mại, pha chút yếu đuối, bi lụy đến tội nghiệp. Những điều này có lẽ đặc biệt phù hợp với chất nhạc phóng khoáng, hào sảng đầy “dương tính” trong âm nhạc của Phạm Duy. Bằng tài phổ nhạc điêu luyện của mình, Phạm Duy đã chinh phục những dòng thơ tình kỳ lạ của Nguyễn Tất Nhiên, mang đến cho tác phẩm hơi thở mới, sức sống mới. 

Phạm Duy và “tam khúc” được phổ nhạc từ thơ Nguyễn Tất Nhiên

“Khúc tình buồn” là bài thơ đầu tiên của Nguyễn Tất Nhiên được Phạm Duy phổ nhạc. Ca khúc được hoàn thành vào năm 1972. Phạm Duy đặt tên cho ca khúc này là “Thà như giọt mưa”. Thông qua giọng ca nam Duy Quang, ca khúc được phổ biến mạnh mẽ và được giới trẻ Sài Gòn trước 1975 vô cùng yêu thích. 

Đặc biệt, khi ca khúc này được trình bày bởi Duy Quang cũng là thời điểm Nguyễn Tất Nhiên chập chững bước vào nghề. Nhờ tài nghệ của Phạm Duy mà tên tuổi và tác phẩm của Tất Nhiên được bay cao, bay xa hơn, đến gần công chúng yêu thơ, yêu nhạc hơn.

Nguyễn Tất Nhiên từng tự nhận bản thân là một kẻ hoang đàng, cả trong thơ lẫn tính cách ngoài đời thực. Thơ ông phóng khoáng, lời lẽ không cao sang mà rất thực, gần gũi, tươi mới. Tất cả những lời thơ đó đã được Phạm Duy truyền tải trọn vẹn vào trong ca khúc và dễ dàng chạm đến trái tim khán giả trẻ – những người đang khát khao tìm kiếm những tác phẩm mô tả được những nhịp thở của thời đại mới, nơi mà không còn trăng gió thơ mộng như thời tiền chiến.

 Ca khúc thứ 3 trong “tam khúc” mang tên “Hai năm tình lận đận”. Ca khúc này được nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc và do ca sĩ Duy Quang thể hiện rất thành công trước năm 1975. 

Trong cuốn băng nhạc “Tình khúc Nguyễn Tất Nhiên” thực hiện sau năm 1975, nhà thơ đã gom ý từ từ bộ “tam khúc”: Thà như giọt mưa – Em hiền như ma soeur – Hai năm tình lận đận để viết lời giới thiệu:

“Tôi đã nguyện làm cây thánh giá đứng chơ vơ trên chót đỉnh cô đơn nhìn bụi thời gian phủ rong rêu lên đời mình cô quạnh. Tôi đã xin làm giọt mưa vỡ trên mặt người yêu dấu. Tôi đã quỳ ngay trên nát tan mình xưng tụng tình yêu, ngưỡng vọng người yêu hiền dịu như ‘ma soeur’ tuyệt vời như thánh nữ.

Từ muôn thuở, nhân loại vẫn ưa nhìn những sắc màu buồn thảm. Tình khúc tuyệt vời, và vả chăng, là khổ đau chất ngất. 

Khi tác một tác phẩm đã thành hình, đã được ném vào mênh mông cõi trần gia hệ lụy, thì, ‘nói năng chi cũng thừa!”

Cảm ơn người bước vào tình khúc tôi. Hay nói khác đi, cảm ơn người đã mang lấy tình tôi”.

Tóm lại, bộ “tam khúc” này mang đậm nét thư sinh, phù hợp với sinh viên, là đối tượng mà Phạm Duy hướng đến cho giọng ca Duy Quang. Và sự kết hợp giữa thơ Nguyễn Tất Nhiên, Phạm Duy, giọng ca Duy Quang đã tạo nên tiếng vang chấn động!