NSND, Đại tá Vi Hoa: Từ cô gái nghèo đi xe thủng lốp đến ‘huyền thoại biên phòng’

Ở một quán cà phê Hà Nội trong những ngày tháng 9 lịch sử, NSND Vi Hoa xuất hiện giản dị vẫn rạng rỡ. Ở tuổi 60, giọng nói của chị vẫn trong trẻo như tiếng hát từng chinh phục bao khán giả. Với 33 năm 6 tháng trong Đoàn Văn công Bộ đội Biên phòng, chị không chỉ là giọng ca dân ca được yêu mến mà còn là người lính mang tiếng hát sưởi ấm vùng biên cương.

Say mê giọng hát NSND Thanh Hoa

Sinh ra tại Mộc Châu, Sơn La, NSND Vi Hoa lớn lên trong cái nôi văn hóa Thái đầy sắc màu. Cha chị, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Vi Trọng Liên, nay 90 tuổi, truyền cho Vi Hoa tình yêu âm nhạc và bản sắc dân tộc. “Văn hóa Thái thấm vào tôi từ lời ru mẹ, từ tiếng chiêng gọi cả làng nối vòng xòe. Đó là niềm tự hào lớn nhất”, chị chia sẻ.

Từ nhỏ, Vi Hoa học chữ Thái, nghe cha kể chuyện dân gian, hát dân ca bên bếp lửa. “Cha tôi vẫn viết sách, vẫn dạy chữ Thái ở tuổi 90. Tôi tự hào được thừa hưởng tinh thần đó”, chị kể với giọng xúc động.

Thời học cấp 3 tại Trường THPT Tô Hiệu ở Sơn La, người nghệ sĩ đầu tiên mà Vi Hoa hâm mộ là NSND Thanh Hoa. Chị say mê đến mức từng lấy nghệ danh giống thần tượng. Sau này, khi theo học tại Trường Đại học Văn hóa, chị quyết định chọn một cái tên gắn bó lâu dài. Xuất phát từ họ gốc là Vi cùng sự ngưỡng mộ dành cho Thanh Hoa, cũng là tên thật của mình, chị ghép thành Vi Hoa và dùng cho đến tận bây giờ. Chị nói cái tên ấy cũng khá đặc biệt và “không giống ai”.

Năm 1982, chị đoạt huy chương Vàng với bài Hát dưới cây đào Tô Hiệu – ca khúc kể về biểu tượng lịch sử Sơn La. “Hát bài đó, tôi như kể chuyện quê mình. Giải thưởng cho tôi dũng khí rời bản làng, theo đuổi giấc mơ. Tôi hát bằng con tim, không nghĩ ai yêu hay không, chỉ cần chạm đến lòng người”, chị nói.

Người thầy mang ơn không bao giờ quên

Năm 1983, Vi Hoa thi đỗ Đại học Văn hóa Hà Nội, chuyên ngành Quản lý Văn hóa. Trong đời, người NSND Vi Hoa biết ơn nhất chính là thầy của mình – NSND Quý Dương.

Chị kể, thuở đó gia cảnh rất nghèo, đi học chỉ có một chiếc xe đạp Mifa Hải Hà bánh nhỏ. Thầy thường dạy ở nhà, thỉnh thoảng khi có tiết dạy trên trường lại gọi Vi Hoa đến học thêm bởi chị không có điều kiện đi học ngoài.

Một kỷ niệm mà chị nhớ mãi là lần đi học muộn vì xe bị thủng lốp, phải dắt bộ đến nhà thầy. Khi biết lý do, thầy càng thêm trân trọng sự đam mê và nghị lực của cô học trò nghèo. Thầy cũng nhận ra Vi Hoa có màu sắc riêng nên khuyên và định hướng để chị theo con đường chuyên nghiệp. Thầy dạy chị rằng nghệ thuật không chỉ là hát hay mà là truyền cảm xúc, kể chuyện dân tộc, con người – bài học theo chị cả đời.

Trong suốt 4 năm học, nhờ sự dìu dắt đó, Vi Hoa không chỉ trau dồi chuyên môn mà còn tích cực tham gia nhiều phong trào, từng bước khẳng định niềm đam mê và con đường nghệ thuật của mình.

Năm 1985, Vi Hoa đoạt Huy chương Vàng tại Hội diễn Văn nghệ Sinh viên Toàn quốc, khẳng định tài năng giữa hàng trăm thí sinh. Năm 1986, chị tham gia liên hoan âm nhạc sinh viên tại Liên bang Nga. Lần đầu ra nước ngoài, Vi Hoa thấy mình nhỏ bé trước sân khấu quốc tế nhưng nhận ra phải mang văn hóa Thái, văn hóa Việt Nam ra thế giới. 

Những năm tháng đi học của chị đầy sôi nổi với phong trào văn nghệ sinh viên. “Trường Văn hóa, Kiến trúc, Sư phạm đều có đội văn nghệ. Tôi hát ở trường này, diễn ở trường kia, những ngày ấy đẹp như mơ”, Vi Hoa nhớ lại. Sau tốt nghiệp năm 1987, Vi Hoa về Đoàn Văn công Phòng không – Không quân, rồi năm 1990, chuyển sang Đoàn Văn công Bộ đội Biên phòng – nơi định hình sự nghiệp rực rỡ.

NSND Vi Hoa thể hiện “Địu con đi nhà trẻ”:

Những khoảnh khắc làm tôi hiểu vì sao mình chọn làm nghệ sĩ lính

Khi gia nhập Đoàn Văn công Bộ đội Biên phòng, Vi Hoa tìm thấy sứ mệnh của mình. “Tôi không chọn biên phòng mà biên phòng chọn tôi. Mỗi chuyến đi diễn là một lần hiểu hơn giá trị của người lính, của đồng bào nơi biên cương”, chị nói. Trong 33 năm 6 tháng, từ 1987 đến nghỉ hưu năm 2021, chị biểu diễn khắp các tỉnh thành, từ bản làng hẻo lánh đến các đồn biên phòng. Ký ức sâu đậm nhất là chuyến đi diễn ở đồn Bát Mọt, Thanh Hóa, năm 1990.

“Đường rừng 100km, đi xe tải không mui, xóc đến mức tôi và chị Thanh Xuân khóc. Tôi nói: ‘Sau chuyến công tác này chắc em về em xin thôi, đời nghệ sĩ lính mà sao khổ thế này’. Nhưng đến nơi, thấy bà con và chiến sĩ xếp gạch chờ từ 2h chiều, chúng tôi diễn đến 2h sáng, họ vẫn ngồi nguyên đó và bảo:  ‘Ôi hết rồi à?’.

Anh em chiến sĩ và bà con đi từ rất xa đến để nghe, hết chương trình, đứng ở đồn, nhìn những ánh đèn pin lập lòe trên đường về khiến tôi nghẹn ngào, mọi mệt mỏi tan biến. Họ không chỉ xem hát, mà chờ để cảm ơn. Một cụ bà Thái nắm tay tôi, bảo: ‘Con hát, cả bản vui’. Đó là giá trị lớn nhất của nghệ sĩ lính”, chị kể.

Những chuyến đi diễn nơi biên giới còn là hành trình chia sẻ niềm vui, hy vọng. “Chúng tôi hát để chiến sĩ bớt nhớ nhà, để đồng bào cảm nhận sự quan tâm của Tổ quốc. Mỗi bài hát là một lời động viên”, chị nói. Các ca khúc như Tình ca Tây Bắc hay Hát dưới cây đào Tô Hiệu trở thành nhịp cầu nối chị với khán giả, đặc biệt là chiến sĩ và đồng bào dân tộc thiểu số. “Một đồng chí công an từng nói: ‘Em ủng hộ nhất chị là Tình ca Tây Bắc, nghe là nhớ nhà’. Tôi xúc động lắm”, chị kể.

Những chuyến đi diễn ở vùng cao như Điện Biên hay Lào Cai, cũng để lại dấu ấn khó quên. “Ở Điện Biên, bà con kéo tôi vào vòng xòe, hát cùng. Tôi thấy mình không chỉ là nghệ sĩ, mà là người kết nối”, chị kể. Ở Lào Cai, một chiến sĩ trẻ nói: ‘Nghe chị hát, em thấy như mẹ đang ở đây’. Tôi ôm cậu ấy, mắt cay. Những khoảnh khắc ấy làm tôi hiểu vì sao mình chọn làm nghệ sĩ lính” chị chia sẻ.

Những năm 1980-90, khi biên giới còn nhiều khó khăn, các đoàn văn công là liều thuốc tinh thần quý giá. “Chúng tôi mang tiếng hát đến nơi xa xôi nhất, để chiến sĩ và đồng bào biết họ không cô đơn”, chị nói. Văn hóa Thái, với tiếng chiêng và điệu xòe, là sợi dây gắn kết. “Tôi tự hào mang văn hóa Thái lên sân khấu, để cả nước biết đến”, chị chia sẻ.

Quân hàm xanh luôn ở trong máu

Sự nghiệp của NSND Vi Hoa gắn với những ca khúc làm nên tên tuổi. Tình ca Tây Bắc là dấu ấn không thể quên. “Có nhiều anh chị hát hay hơn nhưng may mắn, tôi có lẽ là người đầu tiên hát đơn bài này. Nó như máu thịt của tôi”, chị chia sẻ. Ca khúc ca ngợi vẻ đẹp Tây Bắc, truyền tải tình yêu đất nước, con người. 

MV Đời lính tôi yêu quay trên đỉnh Pha Luông, Mộc Châu trước khi NSND Vi Hoa nghỉ hưu, cũng là cột mốc đáng nhớ. Trong chuyến đi ấy, đạo diễn, NSND Việt Hương tiếp thêm cho Vi Hoa rất nhiều cảm xúc. “Đỉnh Pha Luông là quê hương em, là nơi không có cơ hội làm lại”, chị kể lại.

Chính sự đồng cảm và tình yêu dành cho quê hương Mộc Châu giúp hai chị em quyết tâm chinh phục đỉnh Pha Luông để quay toàn bộ phân cảnh. Với chị, Đời lính tôi yêu không đơn thuần là một MV, mà là đoạn hồi ức gắn bó máu thịt với quê hương Mộc Châu yêu dấu.

MV “Đời lính tôi yêu” – NSND Vi Hoa:

Năm 2016, chị nhận hai vinh dự lớn: danh hiệu NSND ngày 10/1 và quân hàm Đại tá ngày 1/7. Đó là niềm tự hào cho sự ghi nhận những đóng góp của Vi Hoa. “Quân hàm xanh luôn luôn ở trong máu của tôi, chảy trong tôi. Tôi luôn biết ơn Đoàn Văn công Bộ đội Biên phòng”, chị nói. Sau nghỉ hưu,  Vi Hoa tiếp tục sứ mệnh văn hóa qua kinh doanh kết nối nghệ thuật. 

Ảnh, video: NVCC