Cuộc đời và sự nghiệp của nhạc sĩ Dương Thiệu Tước – Tác giả của Đêm Tàn Bến Ngự, Tiếng Xưa…

Nhạc sĩ Dương Thiệu Tước là nhạc sĩ thế hệ đầu của tân nhạc Việt Nam với những ca khúc bất từ: Đêm Tàn Bến Ngự, Ngọc Lan, Tiếng Xưa… đặc biệt là những bài hát được viết chung với danh ca Minh Trang – là ngời bạn đời của ông: Bến Xuân Xanh, Bóng Chiều Xưa, Chiều Lữ Thứ, Khúc Nhạc Dưới Trăng… Ngoài ra còn một ca khúc viết về cha mẹ mà cho đến nay hầu như tiệc cưới nào cũng vang lên lúc làm lễ, đó là bài Ơn Nghĩa Sinh Thành.

Nhạc sĩ Dương Thiệu Tước sinh ngày 15 tháng 5 năm 1915 ở Hà Đông (nay thuộc Hà Nội). Xuất thân trong gia đình Nho học truyền thống, ông là cháu nội của cụ nghè Vân Đình Dương Khuê, nguyên Đốc học Nam Định, là bạn đồng khoa thân thiết với Nguyễn Khuyến. Khi ông Dương Khuê mất, cụ Tam nguyên Yên Đỗ Nguyễn Khuyến đã viết bài Khóc Dương Khuê để thương tiếc.

Thân sinh Dương Thiệu Tước là ông Dương Tự Nhu làm bố chính tỉnh Hưng Yên. Nhạc sĩ Dương Thiệu Tước mê đàn từ nhỏ, 7 tuổi ông đã được học đàn nguyệt rồi đàn tranh và cổ nhạc, 14 tuổi đã học piano của giáo sư người Pháp tại Viễn Đông Âm nhạc Viện và học guitar cổ điển cùng các tiết tấu dạ vũ.

Thanh Thúy hát Tiếng Xưa của nhạc sĩ Dương Thiệu Tước (thu âm trước 1975)

Trong thập niên 1930, nhạc sĩ Dương Thiệu Tước gia nhập nhóm nghệ sĩ tài tử Myosotis (Hoa lưu ly) gồm có các nhạc sĩ Thẩm Oánh, Lê Yên, Vũ Khánh… Ông là người có sáng kiến soạn nhạc “bài Tây theo điệu ta”, ca khúc đầu tay của ông có lời Việt là Tâm Hồn Anh Trao Em được sáng tác vào khoảng năm 1936. Nói vậy bởi vì trước đó Dương Thiệu Tước đã sáng tác một số ca khúc và đã được Thẩm Bích (bảo huynh của Thẩm Oánh) đặt lời bằng tiếng Pháp, như là hai bản nhạc mang tên Joie d’aimer và Souvenance. Mặc dù học nhạc phương Tây nhưng nhạc của ông vẫn thắm đượm hồn dân tộc.

Năm 1934, khi 19 tuổi, nhạc sĩ Dương Thiệu Tước lập gia đình với bà Lương Thị Thuần, cũng xuất thân từ một dòng họ khoa bảng. Thời đó việc kết hôn thường được các cụ dàn xếp theo truyền thống “môn đăng hộ đối”. Họ có với nhau 5 người con trước khi chia tay với nhau.

Năm 1938, ông cùng nhóm Myosotis đã cho xuất bản những nhạc phẩm đầu tiên của tân nhạc Việt như Đồi Oanh Vàng, Hoa Tàn, Phút Vui Xưa… Cũng trong năm này, Myosotis đã có buổi trình diễn trước đông đảo công chúng tại rạp Olenpia (nay là rạp Hồng Hà đối diện chợ Hàng Da – số 51 Đường Thành, Hà Nội), sau đó thường xuyên được Hội Ánh Sáng của Tự Lực Văn Đoàn mời biểu diễn. Ông cũng thành lập hội khuyến nhạc cùng với nhạc sĩ Thẩm Oánh để cổ động và phổ biến cho tân nhạc Việt Nam.

Có thể nói Dương Thiệu Tước là nhạc sĩ tài hoa bậc nhất của thế hệ các nhạc sĩ tiên phong của tân nhạc. Không chỉ là nhà soạn nhạc, ông còn là một danh cầm, sử dụng được nhiều nhạc cụ khác nhau, trong đó nổi tiếng nhất và có lẽ không ai thể sánh bằng là đàn Hạ Uy cầm. Chính ông đã sáng tác một bản nhạc không lời có tựa tiếng Pháp là Tondoux souire cgo riêng nhạc cụ này. Thính giả của Đài Phát Thanh Sài Gòn năm xưa hẳn vẫn còn nhớ tiếng Hạ Uy Cầm dịu dặt ngọt ngào của ông trong hai thập niên 1950-1960, hàng đêm vẫn ru hồn người qua các tình khúc nổi tiếng như Bến Xuân, Suối Mơ của Văn Cao, và cả bản Ngọc Lan của chính ông sáng tác.

Là người chủ trương soạn nhạc theo âm điệu của Tây phương và chịu ảnh hưởng nhiều của loại nhạc khiêu vũ, nhưng Dương Thiệu Tước lại có sự hiểu biết sâu xa về cổ nhạc dân tộc, và có khả năng chơi đàn tranh, đàn bầu một cách điêu luyện. Tất cả những tinh hoa ấy đã được ông kết hợp lại để cho chúng ta những tác phẩm soạn theo cung điệu, thể điệu Tây phương nhưng lại mang âm hưởng đặc thù của nhạc dân tộc như bản Tiếng Xưa viết năm 1939, và sau đó là Đêm Tàn Bến Ngự, được xem là 2 trong số tác phẩm nổi tiếng nhất trong sự nghiệp của ông.

Minh Trang hát Đêm Tàn Bến Ngự

Ngoài ra, những sáng tác khác của Dương Thiệu Tước được ra đời từ cuối thập niên 1940 – 1950 và được công chúng biết đến cho đến nay gồm có: Kiếp Hoa, Áng Mây Chiều, Xuân Tươi, Dưới Nắng Hồng Thiếu Niên Xuân Khúc, Nhạc Ngày Xanh, Thuyền Mơ…

Minh Trang hát Áng Mây Chiều

Dù viết theo thể điệu gì, nhạc của Dương Thiệu Tước vẫn mang nét sang cả, trang trọng, vì thế mà nhạc sĩ Phạm Duy đã xếp nhạc của ông vào loại nhạc quý phái. Có người nói Dương Thiệu Tước chỉ sáng tác một bản nhạc tình là bản Bóng Chiều Xưa. Nhưng thực ra, chỉ trừ một vài ca khúc đặc biệt như Tiếng Xưa, Ơn Nghĩa Sinh Thành, thì hầu hết các ca khúc còn lại của ông đều là tình ca.

Nhà văn Nguyễn Đình Toàn đã có nhận xét chi tiết như sau:

“Trong các ca khúc của Dương Thiệu Tước, tình thường lẫn với cảnh. Người ta không biết ông yêu người hay yêu cảnh hơn? Cũng có thể vì yêu người nên yêu cảnh và ngược lại”

Năm 1940, nhạc sĩ Dương Thiệu Tước có mở cửa hiệu bán và sửa chữa đàn tại số 57 Hàng Gai – Hà Nội, nhưng sau đó phải đóng do tình hình đất nước.

Năm 1949, Dương Thiệu Tước lần đầu được gặp mặt nữ danh ca Minh Trang, trước đó đã rất nổi tiếng trên đài Pháp Á. Khi đó Thủ hiến Bắc kỳ là Nguyễn Hữu Trí mời Minh Trang từ Sài Gòn ra Hà Nội dự Hội chợ đấu xảo tại Hà Nội. Đây là dịp để các nhạc sĩ hào hoa xứ Bắc được chiêm ngưỡng nhan sắc của một giai nhân ở trời Nam. Tuy đã có hai con nhưng Minh Trang lúc ấy vẫn giữ được một vẻ đẹp quý phái làm say đắm nhạc sĩ Dương Thiệu Tước.

Sang đầu thập niên 1950, nhạc sĩ Dương Thiệu Tước lập gia đình với danh ca Minh Trang. Đó cũng là cuộc hôn nhân thứ 2 của cả 2 người, chồng cũ của Minh Trang là cụ hoàng thân Ưng Quả đã qua đời năm 1951.

Để kỷ niệm cho mối tình này, Dương Thiệu Tước viết tặng cho vợ ca khúc nổi tiếng mang tên Ngọc Lan.

Bài Ngọc Lan được dựa vào tên thật là Ngọc Trâm của Minh Trang. Nếu nhìn lại tờ nhạc bản gốc của Nhà xuất bản Tinh Hoa sẽ thấy tất cả những chữ Ngọc Lan trong bài hát đều được viết hoa:

Ngọc Lan
giòng suối tơ vương
mắt thu hồ dịu ánh vàng.

Ngọc Lan
nhành liễu nghiêng nghiêng
tà mấy cánh phong
nắng thơm ngoài song.

Kim Tước hát Ngọc Lan

Một ca khúc nổi tiếng khác được nhạc sĩ Dương Thiệu Tước viết cho Minh Trang là Bóng Chiều Xưa. Nếu như bản Ngọc Lan là lời tỏ tình, thì Bóng Chiều Xưa chính là sự hòa điệu của đôi uyên ương đã thành đôi. Bóng Chiều Xưa không chỉ là sáng tác chung của Dương Thiệu Tước và Minh Trang, mà còn được chính hai người loan phụng họa minh trên Đài Phát Thanh Pháp Á. Cũng cần nói thêm Dương Thiệu Tước ngoài biệt tài sáng tác, ông còn có tài ca hát với nghệ danh Vân Hải.

Anh Ngọc hát Bóng Chiều Xưa

Năm 1954, Dương Thiệu Tước – Minh Trang di cư vào Sài Gòn sinh sống. Từ giữa thập niên 1960 qua thập niên 1970 trở đi, ông sáng tác ít dần, thay vào đó tập trung giảng dạy và điều hành. Ông làm chủ sự phòng văn nghệ tại đài phát thanh Sài Gòn, đồng thời được mời làm giáo sư dạy Lục Huyền Cầm tại trường Quốc Gia Âm Nhạc.

Thời kỳ này, ông ấp ủ ý nguyện hội nhập cá tính và hồn Việt Nam vào tân nhạc, nên cho ra đời một chương trình có tên là “Cổ Kim Hòa Điệu”, phát thanh thường xuyên tại đài phát thanh Sài Gòn vào những năm cuối thập niên 1950. Trong chương trình này, ông sử dụng cả hai nhạc cụ Tây Phương và cổ truyền Việt Nam để trình diễn tân nhạc.

Sau năm 1975, Dương Thiệu Tước ở lại Việt Nam vì bệnh tật. Tuy nhiên nhạc lãng mạn của ông bị cấm hoàn toàn, và ông cũng không được được tiếp tục dạy nhạc ở trường Quốc Gia Âm Nhạc nữa.

Năm 1978, Minh Trang cùng các con sang định cư ở nước ngoài, vài năm sau, Dương Thiệu Tước về chung sống với bà Nguyễn Thị Nga tại quận quận Bình Thạnh và được bà chăm lo lúc tuổi về chiều, cho đến lúc qua đời ngày 1/8/1995, hưởng thọ 80 tuổi.

Bài: Đông Kha – Nguyễn Thanh Phong (nhacxua.vn)