Hoàn cảnh sáng tác “Lòng Mẹ” của nhạc sĩ Y Vân – bài “quốc ca của tình mẫu tử”

21/01/2025.

Nền tân nhạc Việt Nam trong 80 năm qua đã xuất hiện vô số ca khúc viết về mẹ của rất nhiều nhạc sĩ nổi tiếng khác nhau, nhưng nếu để chọn ra chỉ một ca khúc quen thuộc nhất, tiêu biểu nhất, viết về tình mẹ thiêng liêng cao cả nhất, thì đó phải là ca khúc Lòng Mẹ của nhạc sĩ Y Vân. Có người nói rằng đây là một “quốc ca của tình mẫu tử”…

Theo nhạc sĩ Y Vũ, em của nhạc sĩ Y Vân thì ca khúc Lòng Mẹ được anh trai của ông sáng tác năm 1957 tại Sài Gòn. Trước đó, từ năm 1954, cả gia đình đã từ Hà Nội di cư vào Nam sinh sống.

Khánh Ly hát trước 1975

Đó là thời gian nhạc sĩ Y Vân nhạc công chơi cho các nhà hàng ở Sài Gòn để kiếm tiền nuôi mẹ và 2 người em ăn học. Hằng đêm, mẹ ông ở nhà giặt quần áo ở máy nước công cộng. Một hôm Y Vân đi về gặp mưa ướt áo khi đã 2 giờ sáng, mẹ ông vẫn mang áo ra vòi nước phông tên giặt và bị quân cảnh “hỏi thăm” vì đó là giờ giới nghiêm. Khi được tha về nhà thì bà còn lấy nhang hơ cho áo mau khô.

Sáng hôm sau, khi về nhà và biết được chuyện này nhạc sĩ Y Vân đã khóc và đã viết ra bài hát Lòng Mẹ để thể hiện niềm thương yêu và kính trọng vô bờ bến dành cho mẹ. Khi viết xong, nhạc sĩ Y Vân hát cho mẹ nghe và bà cụ đã khóc vì xúc động.

Nhạc sĩ Y Vân mồ côi cha từ nhỏ, nên hình ảnh người mẹ tảo tần nuôi đàn con nhỏ đã trở thành một ấn tượng đậm nét đối với ông ngay từ tuổi còn thơ bé. Sau này, tất cả tình yêu thương và lòng kính trọng mẹ đã được ông ghi vào trong ca khúc bất tử này.

Bà Minh Lâm, vợ cố nhạc sĩ Y Vân tâm sự:

Anh ấy rất có hiếu với mẹ và thương yêu vợ con. Thời gian sau năm 1975, anh tham gia Đoàn ca nhạc Hương Miền Nam, rồi nhận viết nhạc cho nhiều nguồn: phối nhạc cho Saigon Audio, viết nhạc phim, nhạc nền cho sân khấu… Anh làm việc cật lực bất kể ngày đêm. Ban trưa, nhìn anh xoay trần viết nhạc dưới mái tôn thấp nóng hầm hập, thấy thương vô cùng. Trời thương, nên giai đoạn đó anh được “đặt hàng” dồn dập, có thể nói là “ăn nên, làm ra”, nhờ đó mà gia đình chúng tôi xây lại được căn nhà tạm gọi là ngăn nắp, nhưng anh làm ra cho mẹ con chúng tôi hưởng, bởi chỉ một năm sau thì anh mất (28/11/1992). Dạo ấy, đứng trước quan tài của anh đang được quàn tại Hội Âm nhạc TP HCM, mẹ chồng tôi không hề khóc một tiếng. Có lẽ tất cả nước mắt để khóc thương con, bà cụ đã âm thầm nuốt ngược vào trong. Chúng tôi nghe bà cụ nói: “Người đời thường bảo: Con “đi” trước mẹ là bất hiếu, nhưng mẹ chẳng trách con đâu bởi con đã làm tròn chữ hiếu ngay từ lúc viết xong bài Lòng mẹ…

Sau khi nhạc sĩ Y Vân mất thì chưa đầy một năm sau, mẹ của ông cũng qua đời.

Lòng Mẹ bao la như biển Thái Bình rạt rào,
Tình Mẹ tha thiết như giòng suối hiền ngọt ngào,
Lời Mẹ êm ái như đồng lúa chiều rì rào.
Tiếng ru bên thềm trăng tà soi bóng Mẹ yêu.

Lòng Mẹ thương con như vầng trăng tròn mùa thu.
Tình Mẹ yêu mến như làn gió đùa mặt hồ.
Lời ru man mác êm như sáo diều dật dờ.
Nắng mưa sớm chiều vui cùng tiếng hát trẻ thơ.

Thương con thao thức bao đêm trường,
Con đà yên giấc Mẹ hiền vui sướng biết bao.
Thương con khuya sớm bao tháng ngày.
Lặn lội gieo neo nuôi con tới ngày lớn khôn.

Dù cho mưa gió không quản thân gầy Mẹ hiền.
Một sương hai nắng cho bạc mái đầu buồn phiền.
Ngày đêm sớm tối vui cùng con nhỏ một niềm.
Tiếng ru êm đềm mẹ hiền năm tháng triền miên.

Lòng Mẹ chan chứa trên bao xóm làng gần xa.
Tình Mẹ dâng tới trăng ngàn đứng lặng để nghe,
Lời ru xao xuyến núi đồi suối rừng rặng tre.
Sóng ven Thái Bình im lìm khi tiếng Mẹ ru.

Một lòng nuôi nấng vỗ về những ngày còn thơ.
Một tình thương mến êm như tiếng đàn lời ca.
Mẹ hiền sớm tối khuyên nhủ bao lời mặn mà.
Khắc ghi bên lòng con trẻ muôn bước đường xa.

Thương con Mẹ hát câu êm đềm,
Ru lòng thơ ấu quản gì khi thức trắng đêm.
Bao năm nước mắt như suối nguồn.
Chảy vào tim con mái tóc trót đành đẫm sương.

Dù ai xa vắng trên đường sớm chiều về đâu.
Dù khi mưa gió tháng ngày trong đời bể dâu.
Dù cho phai nắng nhưng lòng thương chẳng lạt mầu.
Vẫn mong quay về vui vầy dưới bóng mẹ yêu.

Thái Thanh hát

Bài hát có ca từ đơn sơ, mộc mạc, không hề cầu kỳ hay có những ngôn từ hoa mỹ xa vời. Nhạc sĩ so sánh tình mẹ với các hình ảnh giản dị và thân thuộc trong đời sống thường ngày của người dân Việt Nam, như là biển rộng, dòng suối hiền, đồng lúa rì rào, ánh trăng tà, làn gió, sáo diều,… tất cả những điều đó cũng êm ả và thân thương như tình yêu của mẹ.

Những hình ảnh đời thường đó giúp người nghe cảm nhận được hết tình yêu thương bất tận, sự hy sinh vô bờ của người mẹ cả một đời hy sinh vì con.

Những lời hát dạt dào, tha thiết trong bài hát này dường như chỉ phù hợp với giọng các của các nữ ca sĩ, nên ít có phiên bản của nam ca sĩ hát mà chủ yếu là các nữ ca sĩ nổi tiếng nhất của dòng nhạc trữ tình, như là Thái Thanh, Khánh Ly, Hoàng Oanh, Hương Lan, Giao Linh…

Giao Linh hát